Nieterminowe regulowanie płatności jest dla przedsiębiorców podwójnym obciążeniem: nawet bowiem niezapłacone faktury powodują powstanie obowiązku podatkowego. Nie dość, że wierzyciel nie otrzymuje zapłaty za wydany towar czy wykonaną usługę, to jeszcze musi odprowadzić podatek dochodowy i VAT. Zarówno bowiem podatek VAT, jak i podatek dochodowy z zasady rozliczane są metodą memoriałową (obowiązek rozliczenia się z urzędem skarbowym powstaje mimo tego, że nie otrzymano zapłaty). Ale warto wiedzieć, że w takiej sytuacji można skorzystać z pewnych udogodnień podatkowych.

Ulga na złe długi w VAT

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom przedsiębiorców, ustawodawca wprowadził procedurę, która zezwala na odzyskanie podatku. Jeśli mimo starań w ściągnięciu należności, przedsiębiorcy nie uda się wyegzekwować zapłaty od kontrahenta, może on po 90 dniach rozpocząć procedurę odzyskiwania podatku VAT.

Aby móc skorzystać z tzw. ulgi na złe długi, od terminu płatności wynikającego z faktury musi upłynąć 90 dni, a dostawa towaru (świadczenie usług) musi być zrealizowana na rzecz czynnego podatnika VAT niebędącego w trakcie postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji.

Dodatkowo, na dzień poprzedzający dzień złożenia deklaracji podatkowej, w której dokonywana jest korekta:

1. wierzyciel i dłużnik muszą być podatnikami zarejestrowanymi jako czynni podatnicy VAT,
2. dłużnik na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego dzień złożenia zeznania podatkowego nie jest w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego, postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji
3. od daty wystawienia faktury (rachunku) lub zawarcia umowy dokumentującej wierzytelność nie upłynęły 2 lata, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym została wystawiona faktura (rachunek) lub została zawarta umowa, a w przypadku gdy rok kalendarzowy, w którym wystawiono fakturę (rachunek), jest inny niż rok kalendarzowy, w którym zawarto umowę – gdy nie upłynęły 2 lata, licząc od końca roku kalendarzowego późniejszej z tych czynności,
4. transakcja handlowa zawarta jest w ramach działalności wierzyciela oraz działalności dłużnika, z których dochody podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Wskazane wyżej przesłanki powinny być spełnione łącznie.

Jeśli jednak kontrahent dokona uregulowania zaległej faktury, wówczas podatnik (wierzyciel) zobowiązany będzie ponownie wykazać VAT należny od danej transakcji. Dokonać tego należy w deklaracji za okres rozliczeniowy, w którym sprzedawca otrzymał zaległą kwotę. Tak samo podatnik winien postąpić w przypadku bycia wierzytelności.

Odzyskanie podatku dochodowego

Możliwe jest również odzyskanie podatku dochodowego, jednak procedura z tym związana jest nieco trudniejsza.

Zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych zaliczenie nieściągalnej wierzytelności do kosztów uzyskania przychodu jest możliwe, gdy:

1. wierzytelności zostały uprzednio zaliczone do przychodów należnych,
2. nieściągalność wierzytelności została uprawdopodobniona.

Aby udowodnić nieściągalność wierzytelności, podatnik musi posiadać jeden z poniższych dokumentów:

1) postanowienie o nieściągalności, uznane przez wierzyciela jako odpowiadające stanowi faktycznemu, wydane przez właściwy organ postępowania egzekucyjnego, lub

2) postanowienie sądu o:

1. 1. oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację majątku, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarczy na zaspokojenie kosztów postępowania,
   2. umorzeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku, gdy zachodzi okoliczność wymieniona pod lit. a),
   3. ukończeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku;

3) protokół sporządzony przez podatnika, stwierdzający, że przewidywane koszty procesowe i egzekucyjne związane z dochodzeniem wierzytelności byłyby równe albo wyższe od jej kwoty (tylko w przypadku należności o niewielkiej wartości).

Rozliczenie kosztów w PIT i CIT – nowe zasady korekt przeterminowanych płatności

Z początkiem 2020 roku znowelizowaną ustawą o zmienionym tytule – Ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (tj. Dz. U. 2018, poz. 118 ze zm.; poprzednio: Ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych), wprowadzono nowe zasady rozliczania przeterminowanych płatności w podatkach dochodowych, dostosowując je do obowiązujących od kilku lat rozwiązań w podatku VAT (art. 89a oraz 89b Ustawy o VAT).

Na wzór podatku VAT korekta przychodu (podobnie jak podatku należnego) ma charakter fakultatywny, podczas gdy korekta kosztu (analogicznie jak podatku naliczonego) jest obligatoryjna. Z perspektywy podatników oznacza to, że brak zapłaty będzie zatem niósł ze sobą wyższe ryzyko nieprawidłowego określenia wysokości podstawy opodatkowania.

Przepisy ustaw o podatkach dochodowych wskazują, że podstawa obliczenia podatku podlega zwiększeniu o zaliczaną do kosztów uzyskania przychodów wartość zobowiązania […], które nie zostało uregulowane (art. 26i ust 1 pkt 2 Ustawy o PIT oraz art. 18f ust 1 pkt 2 Ustawy o CIT). Jeśli więc okaże się, że podatnik nie uregulował płatności z danej faktury, jest obowiązany zwiększyć podstawę obliczenia podatku o zaliczaną do kosztów uzyskania przychodów wartość nieuregulowanego świadczenia pieniężnego. Zwiększenia dokonuje się w deklaracji składanej za rok podatkowy, w którym upłynęło 90 dni od dnia upływu terminu zapłaty określonego na fakturze lub w umowie. Podatnik powinien dokonać zwiększenia, jeśli do dnia złożenia deklaracji zobowiązanie nie zostało uregulowane.

Taka interpretacja oznacza jednak, że istotą omawianych przepisów nie jest wyłączenie niezapłaconej wierzytelności z kosztów podatkowych, tylko wprowadzenie sankcji w postaci obowiązku zwiększenia podstawy opodatkowania o  niezapłaconą kwotę. Nie ma przy tym znaczenia, czy zobowiązanie to podatnik ujął zostało koszt podatkowy. Tym samym, jeżeli faktura umożliwiała podatnikowi ujęcie jej w kosztach podatkowych na moment jej otrzymania, to korekta dotyczyć będzie rzeczywiście kosztu podatkowego. Jeśli jednak podatnik nie mógł rozpoznać tego kosztu, wówczas podatnik będzie miał do czynienia z dodatkową sankcją w postaci zwiększenia podstawy opodatkowania przez sam fakt braku zapłaty za otrzymaną fakturę.

W przypadku jednak późniejszego uregulowania płatności, podatnik może dokonać zmniejszenia podstawy obliczenia podatku lub zwiększenia straty w zeznaniu podatkowym składanym za rok podatkowy, w którym zobowiązanie zostało uregulowane.

Nowe zasady korekt w podatkach dochodowych – od kiedy?

Znowelizowane zasady korekt dotyczą wierzytelności, których termin płatności przypada po 31.12.2019 r. Nie ma więc przy tym znaczenia, kiedy one powstały. Może więc zdarzyć się tak, że nowe zasady korekty będą miały zastosowanie także do tych zobowiązań, które powstały w 2019 roku, ale termin ich płatności przypadał po 1.01.2020 r.

Przepisy przejściowe nie udzielają odpowiedzi, jak traktować ew. zmiany warunków płatności zobowiązań powstałych w latach poprzednich, które podlegają np. rozłożeniu na raty, strony wydłużają termin płatności itp. Ważąc jednak powyższy przepis należy konsekwentnie przyjąć, że nowe przepisy w sytuacji, znajdą zastosowanie, gdy zmiany doprowadzą do powstania terminu płatności po styczniu 2020.

Nowe regulacje są mniej korzystne dla dłużników. W poprzednim porządku prawnym, przepisy ustaw o podatkach dochodowych nie przewidywały bowiem korekt podstawy opodatkowania w przypadku braku zapłaty zobowiązania. Odmiennie jednak wygląda to w przypadku wierzycieli – dotychczas, aby móc ująć należność jako koszt podatkowy, musieli wystąpić na drogę postępowania sądowego. Po zmianie przepisów, wystarczy sam upływ czasu.

autor Paulina Piekarska, radca prawny

źródło Infor Księgowość Firm